Ons pensioen met pensioen?

Als je de geschiedenisboekjes openslaat, zie je de eerste echte melding van het woord pensioen pas in het hoofdstuk over de 17e eeuw. In die tijd had de Britse marine een soort spaarsysteem ontwikkeld voor oude zeelui.

Als zij afzwaaiden, simpelweg omdat ze te oud waren geworden om nog nuttig te zijn op zee, kregen ze een zelf gespaard potje mee, waarvan de naam was afgeleid van het Latijnse woord voor uitbetaling, ‘pensio’. Aangezien zo’n afzwaaiende zeeman meestal al met één (houten) been in het graf stond, betekende dit pensioen in de praktijk meer een erfenis dan een oudedagsvoorziening.

Ook de eerste Duitse kanselier Bismarck wordt vaak gezien als vader van ons huidige pensioensysteem, maar eigenlijk is hij meer de uitvinder van de WAO of ziektewet. Eind 19e eeuw nam Bismarck een wet aan die invalide werknemers een uitkering gaf. Hij vond hoge leeftijd ook een vorm van invaliditeit. En stelde dat iedere Duitse werknemer die zeventig werd, een invalidenuitkering moest krijgen. Maar aangezien de levensverwachting destijds op 45 jaar lag, waren er bitter weinig die van deze uitkering konden genieten. Behalve Bismarck zelf, want die is uiteindelijk 83 geworden.

Het waren de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog die de basis legden voor ons huidige pensioenverlangen. In de barre omstandigheden in de Belgische Ardennen was het moeilijk om de soldaten gemotiveerd te houden. Vandaar dat de Duitse regering met een lekkerhoudertje kwam in de vorm van een goudgerand pensioen op 65-jarige leeftijd, een soort hemel op aarde.

Ook dit leek destijds een redelijk goedkope beloning, omdat het leeuwendeel van de soldaten toch niet levend uit de loopgraven kwam en - als ze dat wel kwamen - in ieder geval de 65 bij lange na niet haalden. Pensioen in die tijd was een soort staatsloterij waar iedereen een kleine bijdrage aan leverde en waar alleen de ‘happy few’ uiteindelijk van konden genieten.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam er wereldwijd steeds meer aandacht voor ouderdom en pensioen. Zo stond premier Drees in Nederland aan de basis van ons huidige gelaagde pensioensysteem. Hierin wordt de AOW gefinancierd uit de belastingen en premies via een omslagstelsel. Dit wordt aangevuld met een (bedrijfs)pensioen, dat wordt gefinancierd uit deels zelf gevulde pensioenfondsen, oftewel via een kapitaaldekkingsstelsel.

De afgelopen 30 jaar zijn er echter toenemende zorgen over de betaalbaarheid van ons systeem. Dit heeft er al toe geleid dat we van eindloon naar middelloon zijn overgegaan, en dat de pensioenleeftijd in stapjes omgaat richting de 70 jaar.

Ons pensioensysteem is gebaseerd op het idee van een staatsloterij, maar het grote verschil is dat - in tegenstelling tot de loopgraafsoldaat - de kans om vandaag als winnaar uit de bus te komen bijna 100% is geworden. Dit lijkt onhoudbaar. Om deze loterij niet failliet te laten gaan moet iedere organisator óf het prijsgeld naar beneden brengen óf de kans om te winnen decimeren.

Anders gesteld: zouden we ons pensioenverlangen niet moeten indammen en juist moeten streven naar een leven lang gezond werken? Zouden we niet, net als de nieuwe generatie millennials, een paar jaar werken moeten afwisselen met een half jaartje reizen, in plaats van al het genieten uit te stellen tot na ons pensioen? Ik zie het wel zitten, maar of onze maatschappij er klaar voor is ...?

Deze column is eerder verschenen op IEX.nl

Kijk in de tussentijd naar de pensioenoplossingen van Robeco LIFE.