Wat gebeurt er met de obligaties die centrale banken opkopen?

• Centrale banken hebben voor duizenden miljarden euro’s aan staatsobligaties gekocht
• Leningen blijven bijna altijd tot hun afloopdatum op de bankbalans staan
• Na de afloopdatum kopen banken van de opbrengsten vaak weer nieuwe leningen

De meeste centrale banken hebben als enige, of in ieder geval belangrijkste, doelstelling om de inflatie op een niveau van bijna 2 procent te houden. Het belangrijkste middel dat ze daarvoor hebben is het aanpassen van de rentestand. In de jaren na de kredietcrisis van 2008 hebben de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) en de Europese Centrale Bank (ECB) de officiële rente tot het nulpunt verlaagd. Dat was echter onvoldoende om de inflatie te doen stijgen richting het streefniveau.

Cornelissen: “Om de economie te stimuleren en de inflatie aan te jagen, zijn centrale banken staatsleningen en soms ook andere obligaties en zelfs aandelen gaan kopen. Inmiddels staan er beleggingsinstrumenten met een waarde van duizenden miljarden euro’s op de balans van de Fed, ECB en Bank of Japan. In bijna alle gevallen blijven de opgekochte obligaties tot de afloopdatum in bezit van de centrale bank. Wat er gebeurt met het geld dat er binnenkomt door de aflossing, verschilt per regio.”

De Amerikaanse Fed begon ruim tien jaar geleden met het op grote schaal kopen van staatsleningen. In oktober 2014 kwam er een einde aan een serie opkoopprogramma’s. Cornelissen: “In de periode die volgde, kocht de Fed met 100 procent van de aflossings-inkomsten weer andere obligaties. Sinds eind 2017 neemt dat percentage echter met kleine stapjes af. Zo wilde de Fed de balans op de automatische piloot langzaam laten krimpen. Door de toenemende onrust op financiële markten, heeft Fed-voorzitter Jerome Powell echter aangegeven dat er indien nodig flexibiliteit betracht kan worden bij het verkleinen van de balans.”

De ECB is later begonnen met het opkopen van obligaties en ging daar ook langer mee door. Tussen 2015 en het einde van het programma in 2018, heeft de ECB voor meer dan €2.500 miljard aan obligaties aangeschaft. Cornelissen: “De inflatie komt nog lang niet in de buurt van de 2 procent die de ECB nastreeft en de economie van met name de zuidelijke landen is nog kwetsbaar. Het ligt dan ook voor de hand dat de ECB voorlopig nieuwe obligaties blijft aanschaffen met de inkomsten van aflopende leningen. Om politiek neutraal te blijven, moet de ECB er daarbij goed op letten dat de mix van obligaties die ze kopen van de verschillende lidstaten, een goede weerspiegeling is van de omvang van de economie van deze landen.”

Het opkoopprogramma van de Bank of Japan (BOJ) wijkt in verschillende opzichten af van dat in Europa en de Verenigde Staten: het loopt nog steeds door en er worden behalve (staats)obligaties ook aandelen gekocht. De BOJ is inmiddels een van de grootste aandeelhouders van honderden Japanse beursgenoteerde bedrijven. Volgens Cornelissen is de enorme omvang van het Japanse opkoopprogramma echter het belangrijkste verschil: “De totale balanswaarde van de BOJ is groter dan de totale omvang van de Japanse economie. Dat is veel meer dan de 40 procent in Europa of de 20 procent in de Verenigde Staten. De BOJ is er veel aan gelegen om de lange rente op 0 procent te houden, zodat de hoge staatsschuld betaalbaar blijft.”