Ach, Europa

Europa heeft een zwak derde kwartaal achter de rug in economische zin. Dit heeft deels te maken met de worsteling van Duitse autofabrikanten met de strengere emissiestandaarden. Gegeven het grote belang van de auto-industrie voor de Duitse economie kan dit best een half procent groei hebben gekost. Daarnaast heeft de confrontatie van de nieuwe Italiaanse regering met de Europese Commissie via de hogere lange rente een dempend effect gehad op de groei.

Aanhoudende onzekerheid over Brexit speelde waarschijnlijk ook een bescheiden rol. Maar beide economieën waren ook indirect slachtoffer van de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China, omdat ze ook te lijden hebben van de zwakte van de Chinese economie. Een structurele kwetsbaarheid van de Europese economie blijft de afhankelijkheid van de exporten, zoals geïllustreerd aan het hoge overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Zo’n overschot is ook te beschouwen als een symptoom van onderconsumptie.

Het waarborgen van voldoende effectieve vraag is inderdaad een zorgenkind in de Eurozone. Met Maastricht zit er een neiging naar deflatie ingebakken. De Franse president Macron stelde een Europese begroting voor ter grootte van enkele procentpunten BBP van het Eurozone BBP, dat als conjunctureel stabiliseringsmechanisme zou moeten fungeren, maar dit is stukgelopen op Duitse onwil (en die van de nieuwe Hanze waaronder Nederland, die hiervoor van Duitsland de ruimte heeft gekregen). Meer dan een investeringsfondsje van symbolische omvang zit er niet in. En we hebben al investeringsfondsen genoeg, denk bijvoorbeeld aan het Juncker plan.

Ook op andere vlakken zit er weinig schot in plannen om het weerstandsvermogen van de Eurozone te vergroten. Een eurozone-brede depositogarantieregeling die kapitaalvlucht moet voorkomen indien een overheid in problemen komt, blijft bijvoorbeeld een ver verwijderd ideaal. Het is wellicht goed bij deze gelegenheid te benadrukken dat er geen Europese depositogarantieregeling tot een ton euro’s bestaat. Slechts om onderlinge concurrentie te voorkomen, hebben landen afgesproken ieder individueel tot een ton te garanderen. Maar indien een individuele overheid dit niet kan waarmaken, hoeft het hiervoor niet bij Europa of andere lidstaten aan te kloppen. Het sluimerende risico op een destabiliserende kapitaalvlucht blijft dus bestaan.

Het heeft er dus alle schijn van dat Europa, zeker zolang Merkel nog kanselier blijft met de grotendeels ideeënloze Scholz als schatkistbewaarder, als een konijntje stokstijf in het groot licht blijft kijken. Maar zonder geluk vaart niemand wel. En in dit geval zijn het de Chinese autoriteiten die wel hun verantwoordelijkheid nemen en hun economie de komende tijd over een breed front gaan stimuleren. Een verlaging van de inkomstenbelasting voor zowel gezinnen als bedrijven staat op de agenda, alsook een btw-verlaging en lagere sociale-zekerheid afdrachten voor ondernemingen. Op monetair gebied kunnen we minstens rekenen op lagere reserveverplichtingen voor het bankwezen. Ook voor de Amerikaanse economie ligt meer stimulering via de begroting in lijn der verwachtingen. Het moet niet moeilijk zijn voor president Trump met een Democratisch Huis overeenstemming op het gebied van infrastructuur en belastingverlaging, ditmaal voor gezinnen, te bereiken.

Europa is zo bezien de zwartrijder van de wereldeconomie. Met de groei komt het volgend jaar wel goed. En hopelijk gaat er op het structurele vlak binnenkort een andere wind waaien. Een mogelijke opvolger van Merkel is CDU-partijgenoot Franz Merz, die wel oren heeft naar de voorstellen van Macron. Een andere interessante ontwikkeling is de komeetachtige groei van de steun in Duitsland voor de centrum-linkse Groenen. Een nieuwe regering met de Groenen (een Jamaica-coalitie, naar de kleuren van die vlag) betekent naast een versnelde afbouw van de Duitse afhankelijkheid van steenkool ook meer kans op een voor de langere termijn hoogstnoodzakelijke verbetering van de euro-architectuur.

Deze column is eerder verschenen op DFT